8 soruda vergi iadesi
ahmet yavuz
Vergi iadesi, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda bulunan Gelir Vergisi Kanunu'nda değişiklik yapılması hakkındaki kanun tasarısı ile kaldırılıyor.
Bunun yerine 'Asgari Geçim İndirimi' adı altında yeni bir düzenleme getiriliyor. Tasarı alt komisyona havale edildi. Alt komisyona havale, yenilik getiren yasanın çıkmayacağı anlamına gelmiyor. Aksine iş uzmanlık gerektirdiği için Plan ve Bütçe Komisyonu'nun fazla mesaisi alınmayacak, alt komisyonda görüşülüp bir an önce yasalaşması sağlanacak. Aynı yöntem Kurumlar Vergisi'nde de uygulanmıştı. "Halk arasında vergi iadesi olarak bilinen ücretlilerde vergi indirimi müessesesinin kaldırılıp yerine asgari geçim indiriminin getirilmesi çalışanları nasıl etkileyecek? 2007 yılı için fiş-fatura toplanacak mı?" gibi sorulara cevap vereceğim.
Vergi iadesi nedir, uygulama neden sona eriyor?
Ücretlilerin kendileri, eş ve çocukları ile ilgili eğitim, sağlık, gıda, giyim ve kira harcamalarının yıllık toplam tutarı üzerinden hesaplanacak tutarın, ücretlinin ertesi yılda ödeyeceği Gelir Vergisi'nden mahsup edilmesi esasına dayanan bir sistem. Ücretliler iadeye konu harcamalarına ilişkin belgeleri (fatura, fiş, serbest meslek makbuzu, kira kontratı vs.) çalıştıkları kuruma vererek bunların belli bir oranının maaşlarından yapılan Gelir Vergisi'nden mahsubu suretiyle iade alıyor. Alışverişlerden sonra fiş veya fatura isteneceğinden belge düzeninin oturacağı, mükelleflerin vergi bilincinin artacağı, kayıt dışı ekonomi ile mücadelede etkili olacağı ve ücretliler üzerindeki vergi yükünü hafifleteceği düşüncesiyle uygulamaya konulmuştu. Ancak bu sistem beklenen hedefe ulaşamadı, aksine sahte belgeler vasıtasıyla haksız yere iade alınması sebebiyle devlet zarara uğratıldı. İade zarflarından fiş yerine gazete kâğıtları bile çıktı. Kamu ve özel sektörle birlikte 8-9 milyonu bulan çalışanın zarflarının denetimi de ekstra bir denetim maliyeti getirdi. Tüketiciler artık alışverişlerini kredi kartıyla yapıyor. 2006'da yaklaşık 21 milyar YTL'lik alışveriş kredi kartıyla yapıldı. Bunun yanında kayıt dışının önlenmesinde en önemli unsur üretim birimlerinin satışlarının kayıt altına alınması.
Yeni sistem ne getirip ne götürecek?
TBMM'de bulunan Gelir Vergisi Kanun Tasarısı'nın yasalaşması halinde çalışanlar artık vergi iadesi için fatura-fiş toplamayacak. Asgari geçim indirimi sisteminde, asgari ücret ile bağlantı kurularak mükellefin kendisi, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi ile bakmakla yükümlü olduğu çocukları için standart bir indirim getiriliyor. Böylece düşük gelirliler üzerindeki vergi yükünün kısmen de olsa azaltılarak gelir dağılımının daha adil olmasına katkıda bulunulması hedefleniyor. Hesaplanan indirim tutarları toplamı, asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşamayacak. Ancak tasarının Meclis'e gönderildiği ilk hali değişikliklere uğradı. Şu an mutabık kalınan durum itibarıyla 4 çocuklu asgari ücretlinin tüm geliri vergiden muaf. Maliye Bakanı Kemal Unakıtan da, "Yeni asgari geçim endeksine geçiyoruz. Asgari ücret alan bir adam 4 çocuklu ise bundan sonra hiç vergi vermeyecek. 7 çocuklular ise yüksek ücret alsa da vergi ödemeyecek." şeklinde açıklama yaptı.
Asgari geçim indirimi ne zaman yürürlüğe girecek?
Daha önce bu konu ile ilgili farklı fikirler ortaya atılıyordu; hatta bazı kesimler 2007'de hem eski uygulama gereği vergi iadesi hem de yeni uygulama gereği asgari geçim indiriminden faydalanacağı hevesindeydi. Ancak Bakan Kemal Unakıtan, uygulamanın 2008 yılı başından itibaren yürürlüğe geçeceğini ifade etti.
Çalışanlar bu yıl topladıkları fiş-faturaları işyerine verecekler mi?
Gelir Vergisi Kanun Tasarısı'nın yasalaşması halinde ücretliler 2006 yılı içerisinde topladıkları ve harcamalarına kaynak teşkil eden belgelerin yer aldığı vergi iade formunu işyerlerine son kez verecek. 22 Ocak 2007'ye kadar teslim edilecek bu belgelerle çalışanlar, 2006 yılı harcamalarına ilişkin düzenledikleri belgelerin 3 bin 600 YTL'ye kadar olan bölümü için yüzde 8, 3 bin 600'den 7 bin 200 YTL'ye kadar olan bölümü için de yüzde 6 vergi iadesi alacak. 7 bin 200 YTL'yi aşan bildirimlerde ise 7 bin 200 için yüzde 7, aşan kısmı için yüzde 4 vergi iade oranı uygulanacak. Buna göre, geçen yıl aylık net 380,46 yeni lira alan asgari ücretliler, 5 bin 416,2 YTL'lik belge verecek ve karşılığında 396,97 yeni lira vergi iadesi alacak. Geçen yıl net aylık ücreti 2 bin yeni lira olanlar bin 454,83, 3 bin yeni lira olanlar da 2 bin 155,58 yeni lira vergi iadesi alacak.
Bu yıl alışverişlerde fiş-fatura almaya devam edelim mi?
Her şeyden önce şunu belirtmeliyiz ki; alışverişlerde fatura veya fiş almak vatandaşlık görevimiz. Fiş veya fatura almadığımız takdirde ödediğimiz malın KDV'si satıcının cebine gidiyor. Ayrıca 2007 yılında fiş almayan vatandaşa 27,80 YTL 'özel usulsüzlük cezası' kesilebileceğini de belirtmekte fayda var. Kanun tasarı halinde olduğu için herhangi bir değişiklik de gündeme gelebilir. Bu sebepten kanaatimizce alışveriş esnasında alınan fiş ve faturalar en az bir yıl süreyle saklanmalıdır. Muhtemel bir erteleme veya asgari geçim indiriminden vazgeçme halinde bu belgeler vergi iadesi için kullanılabileceği gibi ileride oluşabilecek tüketici hakkı ihlaline karşı da gerekli olacaktır. Çünkü alınan malın ayıplı çıkması halinde, bu malın nereden ve kim tarafından alındığını ispatlayan fiş veya fatura yoksa kanunlar önünde hiçbir hak iddia edilemez.
Asgari geçim indirimi ek bir avantaj getirecek mi?
Asgari ücret elde bir kimse vergi iadesi sisteminde vergi matrahı kadar, diğer bir ifadeyle 5 bin 416,20 YTL'lik belge topladığı takdirde 394 yeni lira vergi iadesi almaya hak kazanıyor. Bu tutar asgari geçim indirimi uygulamasında 83,90 yeni lira artarak 477,90 yeni liraya yükseliyor. Asgari ücretlinin evli ve 18 yaşını aşmamış 2 çocuğu olması halinde ise bu tutar 716,85 yeni liraya yükselecek.
Kayıt dışı ekonomi artar mı? Vergi güvenlik müessesesi ne getiriyor?
İlk bakışta asgari geçim indiriminin yürürlüğe girmesiyle birlikte fatura-fiş toplama zorunluluğunun ortadan kalkmış olması, kayıt dışı ekonominin artacağı endişelerini gündeme getirse de tasarıyla birlikte getirilen vergi güvenlik müessesesi buna izin vermeyecek. Gelir Vergisi Kanunu'na eklenen 93. madde ile özel gider bildirimi esası getiriliyor. Maliye Bakanlığı, yapılacak ön araştırmalar sonucunda; beyan ettikleri gelir ile harcamaları arasında uyumsuzluk tespit edilenlerden 'yıllık özel gider bildirimi' isteyebilecek. Bu bildirim, mükelleflerin her yıl mutlaka vermek zorunda oldukları bir bildirim olmayacak. Bakanlıkça yapılacak ön araştırmalar (verilen yıllık Gelir Vergisi beyannamelerinin incelenmesi, yoklamalar yapılması, bakanlığa gelecek ihbarların değerlendirilmesi veya başkaca herhangi bir suretle yapılacak araştırmalar) sırasında düşük gelir beyanı ya da herhangi bir gelir beyanı olmadığı halde tespit edilen harcamaları yüksek seviyelerde bulunanlardan bu bildirim istenebilecek. Bildirimde, yıl içinde yapılan harcamalar ile bu harcamaların kaynağını teşkil eden unsurlara yer verilecek. Bakanlık gayrimenkul, taşıt vb. alanlar ile örneğin kredi kartı harcaması yüksek olanların vergi beyanlarına bakacak. Beyan edilen gelire karşılık yüksek harcama yapanların, harcamalarının kaynağını teşkil eden kazançların vergisinin ödenip ödenmediği araştırılacak. Yıllık özel gider bildiriminde gelirleri ile harcamaları arasındaki uyumsuzluğun açıklanamadığı sonucuna ulaşılanlar hakkında öncelikli olarak vergi incelemesi başlatılacak.
Yeni uygulama devlete ek yük getirecek mi?
Bu konuda farklı görüşler mevcut, en kesin sonuç uygulama sonrasında ortaya çıkacak. Fakat Maliye yetkililerinin yaptıkları hesaplamalara göre devlet yeni uygulamadan yaklaşık 500 milyon YTL kazanacak. 2006'da ücretlilere 2,4 milyar YTL vergi iadesi yapıldı. Bütçe rakamlarına bakıldığında 2007 için 2,9 milyar YTL iade hedeflendiği görülüyor. Her yıl 500 milyon YTL'lik artışla 2008 için de 3,5 milyar YTL vergi iadesinin hedeflendiği kaydediliyor. Emeklilerin vergi iadesi sistemi değişikliğinden sonra devlet yaklaşık 400 milyon yeni lira tasarruf sağladı. Uzmanlar, bu durumdan yola çıkarak vergi iadesi yerine asgari geçim indirimiyle 2008 için öngörülen 3,5 milyar YTL'nin 3 milyarda kalmasının hedeflendiğini dile getiriyor.